Artık sadece ciğerlerimizi değil, hayatlarımızı da kirletiyor! Dünya genelinde 7 milyon ölüme neden olan hava kirliliği şimdi de insan psikolojisini, ahlakı ve hatta suç işleme eğilimini etkiliyor olabilir. Peki hava kirliliği gerçekten suçları tetikliyor mu?
Sınavdan suça: Havanın kirli olduğu günler felaketi tetikliyor
London School of Economics’ten araştırmacı Sefi Roth’un 2011 yılında başlattığı bir çalışma, hava kirliliğinin sadece sağlık değil, eğitim ve suç oranları üzerindeki etkilerini de gözler önüne serdi. En kirli havanın olduğu günlerde öğrencilerin sınav sonuçları dramatik şekilde düşerken, bu sonuçların uzun vadede daha düşük üniversitelere kabul ve düşük gelirle bağlantılı olduğu görüldü.
Roth’un 2018’de Londra’daki 600 seçim bölgesinde yaptığı analizde ise sonuçlar daha da çarpıcıydı: Havanın en kirli olduğu günlerde suç oranları fırlıyordu. Üstelik bu durum sadece yoksul semtlerde değil, zengin mahallelerde de gözlemlendi. Rüzgarın yönüyle birlikte kirlilik başka bir mahalleye geçtiğinde suç oranı da onunla birlikte hareket ediyordu!
Cinayet, hırsızlık, taciz… ABD verileri şoke etti
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nün yürüttüğü bir başka araştırma, hava kirliliği ile cinayet, tecavüz, soygun, araba hırsızlığı ve saldırı gibi ciddi suçlar arasında istatistiksel olarak güçlü bağlar olduğunu ortaya koydu. Dokuz yıllık veriler ışığında 9 binden fazla şehir incelendi. Sonuç: Kirlilik arttıkça suç da artıyordu.
Southern California Üniversitesi’nden Diana Younan’ın çalışması ise kirlilikle gençlerde aldatma, vandalizm, hırsızlık ve madde kullanımı arasında güçlü bağlar kurdu. PM2.5 adlı mikropartiküller, beyin gelişimi üzerinde kalıcı hasarlar bırakabiliyor.
Kirli hava ahlakı nasıl yok ediyor?
Kirliliğin sadece fiziksel değil, psikolojik etkileri de araştırmalarda netleşiyor. Massachusetts araştırmacısı Jackson Lu’nun deneylerinde, kirli şehir fotoğraflarına bakan bireylerin kaygı düzeyleri yükseldi, benmerkezci davranışlar artış gösterdi. Hatta bazı katılımcılar hile yapmaya ve daha agresif davranmaya yöneldi.
Kirli hava; oksijen seviyesini düşürüyor, beyin iltihabına yol açıyor ve ön lobun zarar görmesine neden olabiliyor. Bu da karar verme, dürtü kontrolü ve ahlaki yargıları etkileyerek bireyi saldırganlığa, suça ve kötü kararlara sürükleyebiliyor.
İlk kez suçla bu kadar net bağlantı kuruldu!
Araştırmaların ortak noktası şu: Hava kirliliği sadece öksürük ya da baş ağrısına neden olmuyor, ruh halini, düşünme biçimini ve davranışları da etkiliyor. Londra’da uygulanan düşük emisyon bölgeleri ve ABD’nin bazı eyaletlerinde alınan sıkı önlemler hem kirliliği hem de suç oranlarını aşağı çekti. Ancak uzmanlar hâlâ bu ilişkinin daha da detaylandırılması gerektiğini söylüyor.
