İzmir, Ege’nin incisi, tarih boyunca depremlerle sınanmış bir şehir. Batı Anadolu’nun aktif fay hatları üzerinde yer alan bu metropol, her an “büyük bir deprem” korkusuyla yaşıyor. Peki, 8 şiddetinde bir deprem İzmir’i vurursa ne olur? Bilimsel veriler, tarihi kayıtlar ve uzmanlar, böyle bir senaryonun hem mümkün hem de yıkıcı olabileceğini söylüyor. 2020 Samos depremi gibi yakın geçmişteki sarsıntılar bile şehirde derin izler bırakmışken, 8 şiddetindeki bir depremin sonuçları ne kadar dayanıklı olduğumuzu sorgulatıyor. İzmir’in deprem geçmişi, fay sistemi ve yapı stoku üzerinden bu soruya yanıt arıyoruz.
İzmir şiddetli bir deprem sonrası nasıl gözükür?
-
Göztepe
-
Alsancak
-
Bornova
-
Kültürpark
-
Asansör
-
Gaziemir
İzmir’in deprem tarihi: En büyük yıkım ne zaman yaşandı?
İzmir’in bilinen deprem geçmişi, milattan önceye uzanıyor. Ancak en çarpıcı kayıtlar, tarihi kaynaklarda ve modern ölçümlerde saklı. 1688 Smyrna depremi, şehrin tarihindeki en büyük felaketlerden biri olarak öne çıkıyor. Yaklaşık 7.0 büyüklüğünde olduğu tahmin edilen bu deprem, o dönemki İzmir’de (Smyrna) 15 bin ila 20 bin kişinin ölümüne yol açtı. Şehir merkezi ve çevresindeki yapılar yerle bir olurken, tsunami de kıyı bölgelerini vurdu. Araştırmacılara göre, bu deprem İzmir Körfezi’ndeki faylardan kaynaklandı. Modern çağda ise 30 Ekim 2020’de yaşanan Samos depremi (Mw 6.9), İzmir’in en büyük sınavlarından biriydi. Seferihisar açıklarında meydana gelen bu deprem, Bayraklı’da 117 kişinin hayatını kaybetmesine ve yüzlerce binanın hasar görmesine neden oldu. Kandilli Rasathanesi’ne göre, depremin şiddeti bazı noktalarda 8’e ulaştı; ancak büyüklüğü 7’nin altında kaldı. Tarih, İzmir’in 8 şiddetinde bir depremi daha önce yaşamış olabileceğini fısıldıyor.
İzmir’in fay sistemi ve 8 şiddetinde deprem olasılığı
İzmir, Batı Anadolu’nun genişleme rejiminde yer alıyor ve bu bölge, Kuzey Anadolu Fayı’ndan bağımsız olarak kendi aktif fay sistemine sahip. Şehirde 13’ten fazla aktif fay hattı bulunuyor; en önemlileri İzmir Fayı, Seferihisar Fayı ve Tuzla Fayı. Dokuz Eylül Üniversitesi Deprem Araştırma Merkezi’nden Prof. Dr. Hasan Sözbilir, “İzmir Fayı’nın batı segmenti (Balçova segmenti), 7.1 büyüklüğüne kadar deprem üretebilir” diyor. Bu, Mercalli ölçeğine göre 8-9 şiddetinde bir sarsıntı anlamına geliyor. TÜBİTAK destekli çalışmalar, İzmir Körfezi’ndeki fayların tarih boyunca 7’yi aşan depremler ürettiğini gösteriyor. 178 ve 1778 depremleri gibi olaylar, şehir merkezinde X (10) şiddetine varan hasar bırakmış. Kandilli Rasathanesi’nin verilerine göre, bir depremin şiddeti 8’e ulaştığında, zayıf yapılar tamamen çöker, sağlam binalarda bile ciddi çatlaklar oluşur. İzmir’in yapı stokunun %60’ı 1999 öncesi inşa edilmiş ve deprem yönetmeliklerine uymuyor. 8 şiddetinde bir deprem, bu binaların çoğunu “pankek” tipi çöküşe sürükleyebilir.
8 şiddeti İzmir’i nasıl vurur?
Mercalli şiddet ölçeğine göre, 8 şiddeti “ağır hasar” demek. Duvarlar yıkılır, bacalar devrilir, insanlar ayakta durmakta zorlanır. 2020 depreminde Bayraklı’da 6-7 şiddetinde bile binalar yerle bir oldu; 8 şiddeti, bu yıkımı katlayabilir. Jeoloji Mühendisleri Odası İzmir Şube Başkanı Korhan Önalan, “Eğer İzmir Fayı tam kapasite kırılırsa, 1600’lü yıllardaki 7.8’lik deprem benzeri bir senaryo yaşanabilir. Kıyı bölgelerimiz tsunami riskiyle ciddi tehdit altında kalır” uyarısında bulunuyor. AFAD’ın risk haritalarına göre, Bornova, Karşıyaka ve Çiğli gibi alüvyon zeminli alanlar en hassas bölgeler. 8 şiddetinde bir deprem, bu alanlarda sıvılaşmayı tetikleyebilir; binalar temelden kayabilir. Ayrıca, İzmir’in 4.5 milyona yaklaşan nüfusu ve yoğun altyapısı, kurtarma çalışmalarını zorlaştırabilir.
İzmir’in dayanıklılığı: ne kadar hazırız?
1999 İzmit depremi sonrası Türkiye’de deprem yönetmelikleri güncellendi; 2018 Türk Deprem Yönetmeliği, yeni binalar için sıkı kurallar getirdi. Ancak İzmir’deki eski yapıların çoğu bu standartlara uymuyor. 2023’te Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın incelemesine göre, kentteki binaların %30’u “riskli” kategorisinde. Kentsel dönüşüm projeleri yavaş ilerlerken, uzmanlar “Retrofitting (güçlendirme) mümkün ama maliyetli” diyor. Prof. Dr. Naci Görür, “İzmir’in yapı stoku, 8 şiddetinde bir depreme büyük ölçüde dayanamaz. Acilen risk analizi ve güçlendirme yapılmalı” görüşünde. Öte yandan, 2020 depremi sonrası AFAD ve belediye koordinasyonuyla kurtarma ekipleri hızlı hareket etti; bu, olası bir felakette umut ışığı.
Tarih tekerrür ederse: ne yapmalı?
İzmir’in 8 şiddetinde bir depremi kaldırıp kaldıramayacağı, hazırlıklara bağlı. 1688’deki gibi bir felaket, modern İzmir’de on binlerce can kaybına ve milyarlarca liralık zarara yol açabilir. Uzmanlar, “Fay hatları susmaz, sadece bekler” diyor. Vatandaşların deprem çantası hazırlaması, güvenli toplanma alanlarını bilmesi ve binalarını kontrol ettirmesi kritik. Yerel yönetimler ise altyapıyı güçlendirmeli ve riskli bölgelerde acil tahliye planları yapmalı. İzmir’in kaderi, tarihin uyarısını ne kadar ciddiye aldığımıza bağlı.
