Psikolojiye göre bunun tek bir açıklaması yoktur; göz kaçırmanın altında farklı duygusal ve bilişsel süreçler yatabilir.
Sosyal Kaygı ve Çekingenlik
Birçok insan, özellikle sosyal ortamlarda kendini güvensiz hissettiğinde göz temasından kaçınır.
-
Eleştirilme korkusu
-
Dikkat odağı olmak istememe
-
Yargılanma endişesi
Sosyal kaygısı olan kişiler için göz temasını sürdürmek oldukça zorlayıcı olabilir. Bu yüzden iletişime girmek isteseler bile bakışlarını sabitlemekte güçlük çekerler.
Beynin Yoğun Çalıştığı Anlar
Göz kaçırma her zaman duygusal bir durumdan kaynaklanmaz.
Bazen beynin zihinsel bir işlem yaptığına işaret eder.
-
Hatırlamaya çalışma
-
Hesap yapma
-
Karmaşık bir konuyu çözümleme
Bu durumlarda beyin, görsel dikkatini ortamdan çekerek zihinsel yükünü hafifletmeye çalışır.
Rahatsız Edici veya Hassas Konular
Kişi konuşulan konudan rahatsız olduğunda da bakışlarını kaçırabilir.
-
Savunmasız hissetmek
-
Duygusal bir konu açılması
-
Konuyu kapatma isteği
Psikoloji bunu kaçınma davranışı olarak değerlendirir.
Dürüst Olmama İhtimali (Ama Her Zaman Değil!)
Bazı durumlarda göz teması kurmamak, karşı tarafta “acaba bir şey mi saklıyor?” hissi yaratabilir.
Ancak uzmanlar, göz kaçırmanın tek başına yalan belirtisi sayılamayacağı konusunda hemfikir.
Yani biri göz teması kurmuyor diye otomatik olarak yalan söylediği söylenemez.
İlginin Azalması ya da Sıkılma
Konuşma sırasında sürekli etrafa bakmak:
-
Dikkatin başka yere yönelmesi
-
Konuşmanın ilgi çekmemesi
-
Zihinsel uzaklaşma
gibi işaretler olabilir.
Kültürlerarası Farklılıklar
Göz temasının anlamı kültürden kültüre büyük değişiklik gösterir.
-
Batı kültürlerinde: Güven, açıklık, samimiyet
-
Bazı Asya ve Orta Doğu kültürlerinde: Fazla göz teması saygısızlık veya meydan okuma olarak görülebilir.
Bu nedenle göz kaçırmayı yorumlarken kültürel bağlam oldukça önemlidir.
Göz kaçırmak tek başına utangaçlık, ilgisizlik veya yalan belirtisi değildir. Her durumun bağlamı, kişinin ruh hali ve kültürel arka planı göz önüne alınarak değerlendirilmesi gerekir.