İzmir’in Bergama ilçesinde bulunan Kızıl Kilise, diğer adıyla Serapis Mabedi-Kızıl Avlu, Roma İmparatorluğu döneminde Mısır tanrılarından Serapis (Osiris) adına inşa edilmiştir. M.S. II. yüzyılda yapılan bu yapı, Bizans döneminde kiliseye dönüştürülmüş ve Aziz Yuhannes’e adanmıştır. Tarih boyunca farklı amaçlarla kullanıldığı düşünülen Kızıl Kilise, mimari yapısıyla dikkat çeken önemli bir tarihi eserdir.
Roma Döneminden Bizans’a uzanan tarih
Kızıl Kilise, ilk olarak Mısır Tanrısı Serapis’e tapınak olarak inşa edilmiştir. Zaman içinde yapı üzerindeki mermer kaplamalar dökülmüş ve kırmızı tuğlalar açığa çıkmıştır. Bu nedenle halk arasında “Kızıl Avlu” veya “Kızıl Kilise” olarak anılmıştır.
Bizans döneminde, yapının ana binasının içerisine Aziz Yuhannes’e adanmış bir kilise eklenmiştir. Kilisenin inşasında, Serapis Mabedi’ne ait yapı malzemeleri kullanılmış, ayrıca apsisinde yapılan değişikliklerle kilise kimliği daha belirgin hale getirilmiştir.
1932-1938 kazıları gerçeği ortaya çıkardı
Kızıl Kilise’nin geçmişiyle ilgili farklı görüşler öne sürülmüştür. Kimileri buranın agora, borsa dairesi, kütüphane, mahkeme veya hamam olarak kullanıldığını iddia etmiştir. Ancak 1932-1938 yılları arasında yapılan Th. Wiegant kazıları, buranın Mısır Tanrısı Serapis’e adanmış bir tapınak olduğunu kanıtlamıştır. Güneydeki yuvarlak kulede bulunan Mısır üslubundaki devasa heykel parçaları, bu görüşü desteklemiştir.
Mimari özellikleri ve anıtsal yapısı
Kızıl Kilise, ana bina ve iki yanındaki ek binalardan oluşmaktadır. Yapının mimari ögeleri şunlardır:
- Ön bölüm: 200x100 metre ölçülerinde geniş bir avluya sahiptir.
- Anıtsal giriş: 7.00x14.00 metre yüksekliğinde olup, iki yanına beşer sütunlu revaklar yerleştirilmiştir.
- İkinci giriş: 20 sütunlu revak sırasının ortasındaki dört sütun, ikinci bir anıtsal girişi oluşturmaktadır.
- Kapı yapısı: 7.50x2.00 metre ölçülerinde, tek parça mermerden yapılmış bir giriş kapısı bulunur. Tunç kapıya ait menteşe izleri hala görülebilmektedir.
Yapının döşemeleri ve duvarları tamamen mermer kaplamalarla süslenmiştir. Ayrıca duvarları çevreleyen sütunların üzerinde bir balkon bulunduğu ancak günümüze ulaşamadığı bilinmektedir.
Ritüel alanları ve kule yapıları
Yapının iç kısmında bir kült heykelinin kaidesi yer almakta olup, rahiplerin buradan geçerek Tanrı ile iletişim kurduğuna inanılmaktaydı.
Ana binanın iki yanındaki silindirik kuleler, 15 metre çapında ve 19 metre yüksekliğinde inşa edilmiştir. Tuğla kubbelerle örtülü olan kulelerin önünde yuvarlak havuzlar yer almaktadır.
Ayrıca yan avlular, üç taraftan stoalarla (sütunlu galerilerle) çevrelenmiş ve üzerlerine kadın ve erkek figürleri yerleştirilmiştir.