Buca'da, Lipovatz Köşkü, yalnızca mimarisiyle değil, aynı zamanda sahiplerinin ve çevresindeki tarihi dokuyla da önemli bir yer tutar. Yapım yılı kesin olarak bilinmeyen bu köşk, mimar Feyyaz Erpi tarafından "Buca mimarisine tamamen yabancı" olarak tanımlanmıştır. İlk sahipleri Bulgar kökenli Lipovatz ailesiyken, köşk daha sonra İtalyan-Rum kökenli Baltazzi ailesine ev sahipliği yapmıştır.
Lipovatz Köşkü'nün sahipleri ve tarihi geçmişi
Lipovatz ailesi, İzmir'e atçılığı getiren ilk Levanten ailelerinden biriydi ve bu köşk de onların kültürel mirasını taşıyan bir yapıydı. İzmir'deki Levanten topluluğunun kökleri, 17. yüzyılın ortalarına dayanan ticaretin canlandığı döneme uzanır. İzmir, o dönemde Batılı ülkelerle Osmanlı arasında yoğun bir ticaret merkezi haline gelmiş ve bu hareketlilik, Levantenlerin şehre yerleşmesine neden olmuştur.
Lipovatz Köşkü’nün çevresinde, yine Levanten kökenli diğer yapılar da bulunur. Charles Mıssir Köşkü'nün bahçesinden Lipovatz Köşkü'ne, oradan da Latin Katolik Kilisesi'nin çan kulesine kadar uzanan bu yapılar, bölgenin kültürel mirasının izlerini taşır.
Levanten kültürünün izleri ve İzmir'in tarihi
Levantenler, Osmanlı İmparatorluğu’nda özellikle büyük liman kentlerinde ticaretle uğraşan Hristiyanlardan oluşan bir topluluktur. İzmir'deki Levanten nüfusu, Fransız ve İtalyan kökenli Katoliklerden oluşuyordu. İzmir, bu dönemde Avrupa'dan gelen tüccarları kendine çekmiş, şehirdeki yabancı nüfus, zamanla yerel halkla kaynaşarak kültürel bir erozyona uğramıştır. Levantenler, çoğunlukla yerel Rum halkıyla evlenmiş ve bu etkileşim, şehrin dilini ve kültürünü şekillendirmiştir. Rumca, bu topluluk için ortak anlaşma dili haline gelmiştir.
Lipovatz Köşkü ve günümüz
Günümüzde sağlam bir şekilde varlığını sürdüren Lipovatz Köşkü, Buca’nın tarihi dokusunun önemli bir parçasıdır. Yapının çevresindeki Levanten mirası, geçmişteki zengin kültürel alışverişi ve ticaret ağlarını gözler önüne seriyor. Ancak zaman içinde, bu yapılar, yerel halkla kaynaşmış ve yerel mimariden farklı bir kimlik kazanmıştır.
